Sesin Korunmasý

Türkiye’de ki profesyonel ses sanatçýlarýnýn en önemli sorunlarýndan biri, seslerindeki bozulma nedeniyle baþvuracaklarý yeterli sayýda foniatrýn olmayýþýdýr.
Foniatr, müziðin temel bilgilerine sahip, þan tekniðini de bilen ve sadece ses bozukluklarý ile ilgilenen Kulak, Burun Boðaz uzmanýdýr.

{mosimage}Sesin Korunmasý

Ses Sanatçýlarýnda Ses Bozukluklarýnýn Nedeni

Türkiye’de foniatr’ýn az sayýda bulunmasýnýn yaný sýra, öneminin bilinmeyiþi de büyük sorundur. Çünkü birçok sanatçýnýn, Foniatriarýn görevini üstlenen KBB
uzmanlarýndan beklentileri çok farklýdýr. Uzmana baþvuran sanatçýnýn amacý, ses bozukluðunun birtakým ilaçlarla bir an önce giderilmesi ve sahne çalýþmalarýnýn
kesintiye uðramamasýdýr. Oysa ses bozukluklarý konusunda eðitim görmüþ, deneyimli bir KBB uzmanýnýn görevi, ses bozukluðunun nedenlerini saptadýktan sonra bunu
ortadan kaldýrmaktýr.

Ses sanatçýlarýndaki ses bozukluðu nedenleri aþaðýdaki gibi sýralanabilir:

1- Tekniðin kusurlu olmasý: Þarký söylemeye yeni baþlayan bir þarkýcýnýn tekniði yanlýþ olabilir ve gýrtlaðýný fazlasýyla zorlayarak birçok sorunla karþýlaþabilir.
Bu durum kendini kanýtlamýþ bir þarkýcý içinde geçerlidir. Üstelik bu sanatçýlar þarký söyleme tekniklerinde bir kusur olacaðýný kabul etmek istemezler.

2- Karýn kaslarýnýn hatalý kullanýlmasý: Ses organlarýnýn yalnýzca gýrtlakta yer aldýðýný düþünen bazý sanatçýlar karýn kaslarýný önemsemezler. Karýn kaslarýnýn
doðru kullanýlmadýðý durumlarda ses sorunlarý doðabilir.

3- Yanlýþ postür: Postür, vücudun ayakta ve dengeli bir biçimde simetrik olmasýdýr. Yatarak, oturarak ve kol kaslarýný gererek þarký söylemek çok zor ve yanlýþtýr.

4- Buluð döneminde þarký söylemek: Tartýþmalý olmakla birlikte buluð döneminde ses tam oturmadýðýndan þarký söylemek, þan dersleri almak zararlýdýr.

5- Kendi sesinden farklý bir ses çýkarmaya çalýþmak: Her þan öðrencisinin kalbinde bir aslan yatar ve sesini ona benzetmeye çalýþýr. Bu çok yanlýþtýr.

6- Yetersiz eðitim: Þarkýcýnýn eðitim süresinin kýsa olmasý ve bu eðitimin zaman zaman kesintiye uðramasý birçok sorunu beraberinde getirir. Bir þarkýcýnýrý
ses eðitimi gördüðü yýllarýn, ses yeterliliði ile doðrudan bir baðlantýsý vardýr. Bir iki yýldýr ses eðitimi alan bir þarkýcýnýn teknik problemleri, yirmi yýldýr
çalýþan kiþiye göre daha fazla olacaktýr.

7- Eðitim ve çalýþma programlarýnýn yüklü olmasý: Þarkýcýdaki fiziksel dayanýklýlýðýn düþmesine ve psikolojik gerilime yol açan yüklü bir programla, olumsuz geliþmeler
kaçýnýlmazdýr.

8- Prova ortamýnýn saðlýksýz olmasý: Bozuk akustik, sigara dumaný, toz, gürültü, kuru, sýcak ya da Soðuk ortamlar ses bozukluklarýna yol açar.

9- Sesin dinlendirilme sürecindeki yanlýþlar: Bu yanlýþ, genel olarak konser sonralarýnda yapýlýr. Baþarýlý bir konserden sonra sahne arkasýndaki kutlamalar
zararlý olabilir. Þarkýcý yorulmuþ ve gerilmiþtir. Çevresinde gürültülü bir kalabalýk vardýr ve çevresi kuru, tozlu bir havayla kaplýdýr. Benzer þartlar
gösteri sonrasý partilerde de vardýr ve sigara dumaný iþi daha da kötüleþtirir.

{mosimage}10- Sese uygun olmayan repertuar: Þarkýcýlar seslerinin sýnýflandýrýlmasýnýn bir alýþkanlýða dönüþmesinden mutsuzluk duyarlar. Ancak sesi olduðundan baþka
bir þekilde kullanmaya çalýþmak daha büyük mutsuzluklara neden olacaktýr.

Il- Yanlýþ performans (Eðitimsiz veya az eðitimli yoðun ses kullanýmý): Bir þarkýcýnýn ses eðitimine baþlamadan önceki aktif çalýþma süresini bilmek gerekir.
Amatör þarkýcýlar sýk sýk düzeltilmesi oldukça zor olan, istenmeyen teknikler geliþtirirler. Eðitimsizler ya da az eðitimli yoðun ses kullanýmý ve uygun olmayan
repertuar, daha sonra ortaya çýkacak ses bozukluklarýnýn nedeni olabilir.

12- Konuþma sesinin korunmamasý. Ýnsanlarýn tümü seslerini konuþmak için kullanýr. Ses sanatçýlarý þarký söylediklerinde seslerini korumayý bilirler ancak konuþurken
ayný özeni göstermez ve bundan zararlý çýkarlar. Uzmanlar genellikle konuþma sesi ile ilgilenmezler. Bu da sesin zorlanmasýna ve konuþma sesinin olduðu kadar
þarký söyleme sesinin de etkilenmesine yol açar. Bu tür bir zarar özellikle arabalar ve gürültülü ortamlar gibi gürültünün aldatýcý düzeyde yüksek olduðu
yerlerde meydana gelir.

13- Uçak yolculuklarý: Kabin içindeki kuru hava ve fondaki gürültünün yüksek sesle konuþmaya neden olmasý.
14- Lombard etkisinin bilinmemesi: Lombard etkisi, gürültülü ortamlarda sesin þiddetinin artýrýlmasý eðilimidir. Ýyi bir þarkýcý bu eðilimin nasýl denetleneceðini
bilir ve sesi için zararlý olacak düzeyde sesini yükseltmez. Klasik müzik sanatçýlarý bu eðitime sahiptirler ve genel olarak bir piyano eþliðinde þarký söylerler.
Ancak büyük salonlarda orkestra ile çalýþanlar ve opera þarkýcýlarý deneyimsiz dönemlerde aþýrýya kaçarlar ve seslerini zorlarlar. Bu durum pop þarkýcýlarýnda
daha sýk görülür.

15- Çalýþma ortamýnýn iyi olmamasý: Konser amacýyla inþa edilmemiþ, akustiði bozuk büyük salonlar, havasýz, gürültülü ortamlar ses sanatçýlarý için çok zararlýdýr.
Özellikle büyük salonlarda yüksek sesle þarký söyleyen pop sanatçýlarý için ses monitörleri son derece önemlidir. Bu aletler, þarký söyleyen grubun ve þarkýcýnýn
sesini kendisine yönelterek akustik geri dönüþü saðlar. Ancak bunlarýn kullanýlmasý her konser ortamýnda mümkün deðildir.

16- Sahne korkusu: Ýnsan sesi

, duygularýn en hassas ileticisidir. Eðitimli þarkýcýlar normal þartlarda seslerini fiziksel ve duygýýsal stresten korumayý bilirler.
Ancak bunu baþaramadýklarý zamanlar da olýýr. Sahne korkusu, güvensizlik, depresyon ve diðer duygusal bozukluklar sese yansýr. Bu tür tepkilerin bir kýsmý otonom
sinir sistemi aracýlýðýyla ortaya çýkar ve aðýz kuruluðu, ciltte solukluk, salgýlarda koyulaþma meydana getirir. Bunlar normal tepkilerdir, iyi bir eðitimle ve güven
duygusunun geliþmesiyle üstesinden gelinebilir.

{mosimage}17- Sigara kullanýmý: Sigara dýýmanýnýn mukozadaki zararlarý tartýþýlmaz. Ses kanalý boyunca hafif ödem ve yaygýn iltihaba yol açan dumanýn kendisi gibi yaydýðý sýcaklýk da önemlidir. Ses sanatçýlarýnýn sigara içmeleri çok yanlýþtýr. Ancak sigara içmeden de sigara içilen ortamlarda bulunmalarý sorun yaratabilir. Bazý
tiyatro veya konser salonlarýnda, sahneden salona doðru havayý üfleyen fanlar yerleþtirilerek sanatçýlarýn korunmasýna özen gösterilir.

18- Alkol kullanýmý: Alkollü içeceklerin az miktarda içilmesi bile tartýþma konusudur. Uzmanlarýn çoðu, damarlarda ve mukozada yol açtýðý deðiþiklikler
nedeniyle alkole karþý çýkarlar. Birçok sanatçý ise sahneye çýkmadan önce az miktarda alkole ihtiyaç duyarlar ve bunun kendileri için olumlu bir etkisi olduðunu
savunurlar.

19- Ýlaç kullanýmý: Antihistaminik ilaçlar boðazda kuruluk yaratarak seste bozulmalara yol açabilir. Bu nedenle dikkatle ve doktor gözetiminde kullanmak gerekir. Benzer
sonuçlar, bilinçsiz antibiyotik kullanýmýnda da görülür. Sanatçýlar gösteri öncesinde boðaz rahatsýzlýklarý için hekime danýþmadan antibiyotik kýýllanýrlar.
Oysa uygun ilaç ve dozun saptanmasýný hekime býrakmak gerekir.

Örneðin, antibiyotikler mikroplarý öldürür ama virüslere karþý etkili deðildir. Soðuk algýnlýðý, virüslerin yol açtýðý bir hastalýktýr. Bazý antibiyotiklerin
bazý mikroplara hiçbir etkisi yoktur. Penisilin, “streptokok” adý verilen boðaz hastalýðýnýn mikrobuna karþý etkilidir. Ancak boðaz hastalýðýný
streptokok deðil de “stafilokok” yapýyorsa penislin hiçbir iþe yaramaz, boþa zaman kaybý olur; bu arada da mikroplar direnç kazanýr ve hastalýðýn tedavisi
güçleþir.

Kortizon, ödem ve tahriþ bulgularýný ortadan kaldýrýr ama vücudun mikroplara karþý direncini düþürürür. Kortizon çok bilinçli olarak, uygun doz ve sürelerde
kullanýlmalýdýr. Antihistaminikler mukozada kuruluk yapar, boðazda kazýnma ve kuru öksürüðe neden olur. Daha önce hiç antihistaminik kullanmamýþ bir sanatçýnýn program öncesinde kullanmamasý gerekir.
Aspirin, alternatifi olduðu sürece hiçbir zaman bir ses sanatçýsý tarafýndan kullanýlmamalýdýr. Yan etkileri vardýr ve ses tellerinde kanamaya yol açabilir.
Tedavi sýrasýnda alýnan ilaçlarda birçok yan etkiyle karþýlaþmak mümkündür ve bundan kaçýnmak için mutlaka doktor kontrolünde ilaç almak gerekir.
Yüksek dozda “C” vitamini kullanýmý da idrar söktürücü özelliðiyle aþýrý su kaybýna ve mukozada kuruluða neden olabilir.

20- Uyuþturucu maddelerin kullanýmý: Burun ve boðaz mukozalarýný tahriþ eder, damarlarda geniþleme ve büzülmelere neden olur, duyarlýlýðý düþürür; sonuç olarak
ses kontrolünü azaltarak sesin bozulmasýna yol açar.

21- Bazý yiyecekler: Gösteriden önce süt, dondurma, çikolata, kahve, kuruyemiþ gibi besinler boðazda tahriþ, boðazý temizleme ihtiyacý ve salgýlarda koyulaþma
meydana getirir. Limon suyu salgýlarý incelttiði için yararlý olabilir.

22- Sesin yaþlanmasý: Sesin yaþlanmasý her zaman kiþinin yaþýyla doðrudan iliþkili olmayabilir. Ancak çoðu yaþlý insanýn vücudundaki aþaðýda sýralanan deðiþikliklere
baðlý olarak seslerinin de deðiþim gösterdiði saptanmýþtýr:

o Vücuttaki kýkýrdak özelliklerini kaybedip kemikleþmeye baþlar.
o Yumuþak dokularda hacim olarak küçülme görülür.
o Gýrtlakta yer alan iç kaslarýn elastik lifleri azalýr ya da kopar.
o Damarlarda kireçlenme ve daralma gibi rahatsýzlýklar sonucu gýrtlaðýn beslenmesi azalýr.
o Vücuttaki yað birikimleri nedeniyle genel saðlýk sorunlarýna da baðlý olarak çalýþma temposunda düþü olur.
o Akciðerlerin kapasitesi düþer.
o Hormonlarýn fonksiyonlarý azalýr.
o Su metabolizmasý azalýr.
o Boyun dýþ kaslarýnýn yumuþaklýðý kaybolur.
o “C” vitamini metabolizmasý azalýr.
o Kollajen doku azalýr.
o Erkek sesleri 80-90 yaþlarýnda incelirken, kadýnlarýnki kalýnlaþýr.
23- Mevsim hastalýklarý.
24- Genel durum bozukluðu.
25- Yorgunluk.
26- Uykusuzluk.
27- Cinsiyet hormonlarý.
28- Gece geç saatlerde yemek yeme alýþkanlýðý.
29- Aþýrý heyecan.
30- Vücudun su ihtiyacýnýn karþýlanmamasý.
31- Havanýn nem oranýnýn düþük ya da yüksek oluþu. þim.

Mehmet Ömür,Sesin Peþinde,2001